مقدمات مذاكرات صلح با طالبان در كشور قطر این گونه آغاز شد كه همانطور كه گفته می شود از یك سال پیش رایزنی های فشرده ای بین مقامات طالبان و امریكا در قطر و آلمان صورت گرفت. در عین حال كه قطر و آلمان نقش 'زمین بازی مقدماتی' را بازی می كردند به بازیگر فعال این زمین هم تبدیل شدند. برای مثال 'مایكل اشتینر' نماینده آلمان در امور افغانستان، قبل از برگزاری كنفرانس بن در 14 آذر (5 دسامبر) بطور رسمی از طالبان دعوت كرد تا در این كنفرانس شركت كنند.

مرور ادبیات مذاكرات صلح نشان می دهد كه تقاضا برای انجام مذاكره از سوی امریكایی ها مطرح شد تا جایی كه این خواسته در اظهارات عالیترین مقامات امریكا و ناتو قابل مشاهده است. این تقاضا با دادن امتیازی مبنی بر خروج نام برخی از اعضای طالبان از لیست سیاه سازمان ملل متحد همراه بود اما خواسته طالبان فراتر از این بود طالبان با این هویج كوچك راضی نمی شد لذا اكنون بحث آزادی برخی از سران طالبان از زندان گوانتانامو مطرح است. آزادی سران طالبان از گوانتامامو خبری است كه صحت آن در هاله ای از ابهام قرار دارد. گرچه برخی منابع خبری از آزادی این افراد خبر داده اند اما برخی دیگر از منابع خبری این اقدام را تنها یك پیشنهاد و پیش شرط امریكایی برای آتش بس توسط طالبان اعلام كرده اند. موضوع مذاكرات صلح افغانستان با توجه به شرایط مقتضی دو دسته از بازیگران مختلف را با دو نقش متفاوت از یكدیگر تفكیك كرده است. گروه اول را امریكا، طالبان و قطر تشكیل می دهند و گروه دوم را پاكستان ، افغانستان و عربستان.

به نظر می رسد گروه اول بازی را بطور رسمی و با قدرت به پیش می برند اما گروه دوم نقش خود را در لایه های دوم تعریف كرده اند و بیشتر از طریق مجاری غیر رسمی و با استفاده از نفوذ، تلاش می كنند اهداف خود را محقق كنند. در این بین عربستان در حال عملیاتی كردن نوع خاصی از بازی زیركانه در مذاكرات صلح افغانستان است. پیروی از یك سیاست غربی در همكاری استراتژیك با افغانستان را می توان بخشی از بازی عربستان در افغانستان دانست.

* گروه اول: امریكا، طالبان و قطر

------------------------------------

در گروه اول هر سه كشور مایل به برگزاری مذاكرات صلح هستند اما هر كدام زمان و خط قرمزهای خاص خود را دارند. تمامی واحدهای گروه اول خواهان تداوم روند فعلی هستند و نمی خواهند طرفها و یا مكان برگزاری مذاكره تغییر كند. روزنانه 'تایمز لندن' در هفته گذشته یكی از اسناد طبقه بندی شده ناتو در مورد افغانستان را به چاپ رسانده كه می تواند بسیاری از معادلات را روشن كند. در این گزارش آمده است كه: 'طالبانی كه بوسیله پاكستان حمایت می شود با وجود تلاش های ناتو، كنترل افغانستان را بدست خواهد گرفت. در حالی كه طالبان نگران جنگ است اما امید چندانی به صلح مبتنی بر مذاكره ندارد. با وجود موانع بسیار، تسلیم شدن در افكار طالبان تعریف نشده است. در باور آنها ادامه جنگ و گسترش دولت طالبان تنها راه حل است .' این گزارش باعث برجسته شدن این سوال شده است كه پس از خروج نیروهای خارجی از افغانستان، آینده این كشور چگونه خواهد بود؟

هرچند 'جیمی كومینگز' سخنگوی ناتو، وجود این اسناد را تایید كرده اما مقامات نظامی آنرا مدارك كم اهمیتی می دانند كه مبتنی بر تفكرات افرادی از طالبان است كه دستگیر شده اند. بر اساس این گزارش هیچ شكافی بین طالبان و تروریست های بین المللی (القاعده) وجود ندارد و این موضوع ایده طالبان را مبنی بر نبود مذاكره با امریكا و دولت افغانستان تا زمانی كه در موضع قوت قرار بگیرد تایید می كند. لئون پانتا وزیر دفاع دولت امریكا، در 13 بهمن ( 2 فوریه) اعلام كرد كه دولت این كشور به دنبال تكمیل فعالیت نظامی خود در افغانستان است و از اواسط یا اواخر 2013 ماموریت آموزشی خود را آغاز خواهد كرد. بنابراین اكنون نقش طالبان برای امریكا دو نقش سیاسی و نظامی است. زیرا بخشی از بدنه طالبان منكر نهایی شدن هرگونه مذاكره با امریكا شده و بر ادامه جنگ تاكید دارد.

* گروه دوم: پاكستان، افغانستان و عربستان

-------------------------------------------------

گروه دوم نیز مایل به برگزاری مذاكرات صلح است اما خواسته های متفاوتی با گروه اول دارد و نمی خواهد در زمین بازی گروه اول بازی كند. در حقیقت برخی دلایل خاص برای هر یك از این كشورها سبب ایجاد ائتلافی شده كه آنرا بسیار متجانس تر از گروه اول ساخته است. نقش عربستان در این تجانس غیر قابل انكار است.

حدود 10 ماه است كه پاكستان به مخالفت شدید با امریكا را در پیش گرفته و به اقدامات آن كشور پاسخ می دهد. غیبت پاكستان در بن دوم و نپذیرفتن 'مارك گراسمن' نماینده ویژه اوباما در امور افغانستان و پاكستان، مثال بارز این سیاست است. مخالفت پاكستان سبب شده این كشور خود را در مقابل امریكا تعریف كند و در موضوع مذاكرات صلح نیز خواهان افزایش نقش خود است. در این شرایط امریكا با حذف هر متغیر واسطه ای می تواند بطور مستقیم با طالبان گفتگو كند. طالبان و افغانستان از موضوعاتی هستند كه پاكستان از طریق آنها نفوذ خود را بین المللی می كند اما اكنون كه امریكا و قطر زمام امور را بدست گرفته اند پاكستان در گروه مقابل قرار می گیرد ولی خود را به گروه دوم محدود نمی كند بلكه بطور رسمی برای تداوم نقش خود با هر دو گروه مذاكره می كند.

یعنی از یك سو خانم 'حنا ربانی' وزیر خارجه پاكستان، در تاریخ 12 بهمن (اول فوریه) به افغانستان سفر كرد و در آن حمایت خود را از مذاكرات صلح اعلام كرد. حتی وی اعلام كرد گروه حقانی را به میز مذاكره خواهد كشاند. این سفر موید حمایت پاكستان از نگرش افغانها یعنی صلح افغانی است.

اسلام آباد با راهی كردن 'یوسف رضا گیلانی' نخست وزیر پاكستان، به قطر در تاریخ 17 بهمن (6 فوریه) نشان داد كه با گروه مقابل (گروه اول) هم كار می كند اما اكنون كه روابط پاكستان با امریكا دچار چالش شده و نسبت به طالبان هم ملاحظات خاص خود را دارد، كانال قطر را مناسب یافته است. ارسال پیام پاكستان به گروه اول تنها به دوحه و مقامات رسمی آن محدود نمی شود بلكه گفته می شود گیلانی – هرچند در دستور كار رسمی وی مطرح نشد اما- با مقامات طالبان ملاقات كرده و برای آنان نیز پیام خاصی را منتقل می كند كه تامین كننده نظریات پاكستان خواهد بود. طالبان هم اعلام كرده كه نمی تواند نقش پاكستان را نادیده بگیرد و نمی خواهد این كشور را بیازارد.

در افغانستان در مورد مخالفت با صلح امریكایی – طالبانی اجماع كاملی وجود دارد. دولت افغانستان و در راس آن حامد كرزای، با اكراه با این مذاكرات موافقت كردند زیرا وی معتقد به صلحی است كه افغانستان در آن محور باشد نه امریكا. كرزای قرار است برای محقق كردن هدف خود و جلب نظر اسلام آباد اواخر فوریه (اسفند ماه) به پاكستان سفر كند. راهكار امریكا در نادیده گرفتن افغانستان سبب شده به 'غیرت افغانی' خدشه وارد شود، همان چیزی كه هرگاه مورد تحریك قرار گرفته، نظر افغانها تامین شده است. به همین دلیل قرار است در آینده ای نزدیك هیئتی از قطر برای متقاعد كردن دولت افغانستان به كابل سفر كنند. در كنار دولت، مخالفان دولت افغانستان نیز خواهان صلحی افغانی هستند. این امر را می توان در اظهارت 'عبدالله عبدالله' مشاهده كرد. رهبر ائتلاف ملی افغانستان با بیان این كه صلح با عزت و عادلانه خواست تمام مردم افغانستان است، گفت: مذاكراتی مخفی كه مردم در جریان نیستند، نتایج مثبت در پی نخواهد داشت. رویكرد روسیه در حمایت از صلح افغانستان سبب تقویت موضع این كشور شده است. یعنی افغانستان و پاكستان، در كنار عربستان با رویكرد یكجانبه گرایانه امریكا مخالفند.

مهمترین رویكرد و مشی متعلق به عربستان است. نفوذ این كشور در افغانستان به دوران حمله شوروی بر می گردد همچنین این كشور روابط نزدیك خود با پاكستان را حفظ كرده و از دو كشور به لحاظ مالی، بطور گسترده حمایت می كند. هرچند منابع خبری اعلام كرده بودند كه مذاكرات صلح در عربستان برگزار خواهد شد اما 'سعید احمد عمر خیل' سفیر افغانستان در ریاض، اعلام كرد كه هیچ منبع رسمی این موضوع را اعلام نكرده است. عربستان می خواهد با یك تیر چند نشان را هدف گیرد. در ابتدا می خواهد نقش منطقه ای خود را افزایش دهد. خیزش های اسلامی منطقه خاورمیانه در یك سال گذشته سبب شد عربستان تحركی جدی در قدرت خود پدید آورد و به یك مدعی قدرت تبدیل شود. اكنون عربستان با ایفای نقش در موضوع افغانستان می تواند در برابر جمهوری اسلامی دست به توازن قدرت بزند. در موضوع صلح افغانستان، قدرت ریاض برای ایفای این نقش كافی نیست لذا ریاض، افغانستان و پاكستان را با خود متحد می كند. برخلاف دیگر بازی ها كه عربستان در كنار امریكا قرار می گرفت اكنون عربستان در بلوك مقابل امریكا قرار گرفته است. امریكا قطر را برای مذاكره مناسب دیده اما عربستان می خواهد این نقش را از قطر بگیرد هرچند این درخواست بطور علنی مطرح نمی شود بلكه پاكستان و افغانستان آنرا منعكس (اكو) می كنند. نهادهای اطلاعاتی عربستان اعلام كرده اند كه در گذشته درخواستی از حامد كرزای مبنی بر پذیرش میزبانی عربستان را دریافت كرده اند اما به دلیل رابطه طالبان با القاعده با آن مخالفت كردند. كابل به دنبال به دست گرفتن رهبری مذاكرات از طریق انتقال مكان مذاكرات به ریاض است به همین دلیل پس از علنی شدن ایجاد دفتر سیاسی برای طالبان در قطر، سفیر خود را از دوحه فراخواند و تصمیم گرفت به جای طالبان با پاكستان مذاكره كند. یكی از مقامات دولت افغانستان اعلام كرده است كه هرچند طالبان در حال تاسیس دفتری در قطر است اما باید تلاش خود را از كانال های تركیه و عربستان دنبال كنیم. 'جیمز كانینگهام' معاون سفیر امریكا در افغانستان، از تلاش عربستان برای تسریع مذاكرات صلح اظهار خوشحالی كرد. كرزای نیز اعلام كرد كه: 'مایل است عربستان در روند صلح همكاری كند و این موضوع در سفر اخیر گراسمن به عربستان توسط مقامات ریاض مورد تایید قرار گرفته است.' همچنین پیشنهاد عربستان در امضای یك قرارداد همكاری استراتژیك با افغانستان كه در ادامه قراردادهای همكاری استراتژیك این كشور با هند، ایتالیا، فرانسه و انگلیس است كانال جدیدی برای سهم خواهی عربستان در تحولات افغانستان است.

مشكل عربستان در مذاكرات آنست كه طالبان بشدت با القاعده مرتبط است و بر اساس سندی كه ناتو منتشر كرده قطع این ارتباط غیر ممكن می نماید. عربستان در این وضعیت نمی خواهد با طالبان مذاكره كند زیرا القاعده دولت عربستان را به دلیل همكاری با امریكا تهدید به سرنگونی كرده است. مشكل دیگر عربستان آنست كه طالبان افغانستان را 'امارت اسلامی' می داند و این موضوع از نگاه مقامات عربستان مانع می گردد كه این گروه دیگر ساختارهای مشروع قدرت را بپذیرد.

* نتیجه گیری

---------------

به عنوان نتیجه می توان گفت كه در بازی اخیری كه در قبال مذاكرات صلح افغانستان شكل گرفته دو دسته بازیگر وجود دارد. بازیگر اصلی امریكا و طالبان هستند و بازیگران حاشیه ای عبارتند از افغانستان، پاكستان، قطر و عربستان. در اینجا دو زمین برای بازی به نام 'مذاكرات صلح' وجود دارد. تاكنون زمین اصلی و تعیین شده قطر بوده و عربستان زمین فرعی و جایگزین است اما عربستان می خواهد خود را از زمین بازی فرعی (مكان مذاكره) به زمین بازی اصلی و در ادامه با همكاری استراتژیك با این كشور، به بازیگر اصلی تبدیل كند.

قاعده این بازی سینوسی است. طالبان می خواهد مذاكره انجام شود اما اعلام كرده تا زمانی كه قوی نباشد مذاكره نمی كند. افغانها با مذاكره موافق اما با اكراه مذاكرات امریكا – محور را می پسندند و عربستان را مناسب تر از قطر می دانند. هدف بازیگران اصلی متفاوت و در تضاد با یكدیگر است اما هدف بازیگران فرعی در تغییر زمین بازی متجانس و در مراحل بعد، هر یك منافع خود را اولی بر منافع افغانستان می دانند.

تحقیق**م.پ**1358