آخرین كاروان نیروهای نظامی آمریكایی روز 27 آذر 1390 (18 دسامبر 2011)، با عبور از مرز كویت از عراق خارج شدند تا این پایانی باشد بر حدود 9 سال جنگ و حضور آمریكا در عراق.

خروج نیروهای نظامی آمریكایی از عراق بر اساس پیمان استراتژیك دو جانبه میان بغداد و واشنگتن انجام شد كه سال 2008 به امضای مقام های دو طرف رسید.

با وجود رایزنی هایی كه از چند ماه پیش از پایان مهلت قانونی حضور نیروهای نظامی آمریكایی در عراق، میان مقام های دو كشور بر سر تمدید توافقنامه امنیتی و باقی ماندن حدود چهارهزار نظامی آمریكایی در عراق انجام شد، اما پس از مخالفت عراقی ها با اعطای مصونیت قضایی به نظامیان خارجی، تصمیم بر آن شد كه نیروهای رزمی خارجی به طور كامل از عراق خارج شوند.

به نظر می رسد هم در طرف آمریكایی و هم در طرف عراقی، اراده لازم برای تمدید توافقنامه امنیتی دوجانبه وجود نداشت. بالابودن هزینه سیاسی و نیز احتمال افزایش فشارهای گروه های رقیب سیاسی، باعث شد كه دو طرف رغبت چندانی برای تمدید توافقنامه نداشته باشند.

از آنجایی كه افكار عمومی مردم آمریكا نگاه مثبتی به جنگ عراق نداشتند، خروج نظامی آمریكا از عراق؛ می تواند برگ برنده مهمی برای باراك اوباما رییس جمهوری آمریكا، برای مبارزات انتخاباتی سال آینده این كشور باشد.

با وقوع حوادث تروریستی یازده سپتامبر سال 2001 میلادی در ایالات متحده و ارتباط آن با منطقه خاورمیانه، تحول عظیمی در سیاست خارجی آمریكا به ویژه نسبت به خاورمیانه پدید آمد و با وجود مخالفت های دولتی و مردمی با حمله نظامی به عراق، سرانجام ایالات متحده و انگلیس در 20 مارس سال 2003 حملات نظامی خویش علیه این كشور را آغاز نمودند. گرچه آمریكا و متحدانش حمله نظامی خود به عراق را با ادعای وجود سلاح های كشتار جمعی در آن كشور توجیه كردند اما بعدها مشخص شد كه این ادعا از اساس دروغ بوده است.

9 سال پس از آن زمان و همزمان با عقب‌نشینی كامل نیروهای آمریكایی از خاك عراق، ‌خبرگزاری رویترز، در یك گزارش فهرستی از آمار و ارقام نظامیان و غیرنظامیانی كه از مارس 2003 میلادی تا 18 دسامبر 2011 در این كشور كشته شده‌اند، منتشر كرد.

در این گزارش آمده است: چهار هزار و850 تن از نیروهای ائتلاف كه رهبری آنها را آمریكا بر عهده داشت در جریان جنگ كشته شدند كه چهار هزار و 487 تن از آنها جزو نیروهای آمریكایی، 179 تن انگلیسی و 139 تن دیگر از نیروهای نظامی كشورهای دیگر بوده‌اند.

در ادامه این گزارش آمده است: تعداد نظامیان عراقی كشته شده از زمان سقوط صدام به طور میانگین به بیش از 10هزار تن رسیده در حالی كه تعداد كشته‌ها از ژانویه سال 2005، هشت هزار و 825 تن و پیش از آن 1300 تن بوده است كه در مجموع 10 هزار و 125 تن از نیروهای نظامی عراق در این دوره زمانی جان خود را از دست داده‌اند.

این در حالی است كه تعداد غیرنظامیانی كه در این سال‌ها در عراق كشته شده‌اند، مابین 103 هزار و 536 و 113 هزار و 125 تن بوده است.

از سوی دیگر گفته می شود جنگ 9 ساله علیه عراق، برای آمریكایی ها حدود 1000 میلیارد دلار هزینه در بر داشته است.

خروج نیروهای نظامی از عراق بی تردید می تواند تحولی مثبت در جهت استقرار و امنیت در این كشور قلمداد شود. اما تردیدی نیست كه نباید خروج نظامی آمریكا از عراق را به معنای پایان مداخله های آمریكا در امور داخلی عراق بدانیم.

به طور كلی می توان رویكرد آمریكا به عراق جدید را از نظر سیاسی، نظامی-امنیتی و اقتصادی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

از نظر سیاسی، بی تردید آمریكا تلاش می كند كه بتواند نفوذ سیاسی خود را در لایه های اجتماعی و سیاسی عراق و ارتباط با گروه های سیاسی عراقی را حفظ كند و به این وسیله بتواند نفوذ خود را بر گروه هایی كه دارای اشتراك هایی با ایالات متحده هستند و نیز بر ساختار سیاسی آینده عراق، شكل دهی به دولت آینده و نحوه همكاری و تعامل با آنها را اعمال كند. به ویژه كه سخن از همكاری استراتژیك میان دو كشور هم مطرح است. وجود سفارت آمریكا در بغداد با بیش از 15هزار كارمند نشان از تلاش این كشور برای حضور و نقش آفرینی سیاسی در این كشور دارد.

از نظر نظامی و امنیتی اگرچه نیروهای آمریكایی خارج می شوند اما گفته می شود شماری از آنها باقی خواهند ماند و اینها یا در قالب حفاظت و یا در قالب نیروهای آموزش دهنده حضور دارند. در كنار این، آمریكا تلاش می كند تا قرارداد جدید امنیتی-نظامی با عراق امضا كند. شاید نقطه ثقل نگاه آمریكا همانا آمریكایی كردن سیستم نظامی عراق -هم به لحاظ شكل دهی به ساختار نظامی و هم به خاطر فروش جنگ افزارهای سبك و سنگین در آینده- باشد.

از نقطه نظر اقتصادی، چگونگی حضور در بازار سرمایه، تولید و بازار تجارت عراق برای آمریكا مهم است. به همین دلیل نگاه آمریكا به میادین نفتی عراق و سرمایه گذاری در این بخش ها و بازسازی اقتصادی عراق، چگونگی ساماندهی یا جهت دهی به كمپانی ها و شركت های آمریكایی و ایجاد تسهیلات و اعتبارات به این شركت ها به منظور سهولت كار در عراق خواهد بود.

چند روز از خروج نیروهای آمریكایی از عراق نگذشته بود كه متهم شدن طارق الهاشمی معاون رییس جمهوری عراق، به دست داشتن در عملیات تروریستی، این كشور را وارد بحران سیاسی پیچیده ای كرد كه بسیاری را نسبت به آینده عراق پس از خروج نظامی آمریكا از آن كشور نگران كرد.

بر این اساس برخی بر این نظرند كه با وجود گذشت 9 سال از سرنگونی رژیم صدام، عراق هنوز نتوانسته به وضعیتی ورود پیدا كند كه از ثبات سیاسی لازم برای سامان دادن به خود برخوردار باشد. وجود مسائلی از جمله شكاف های طایفه ای در عراق، بلاتكلیفی بر سر كركوك، اختلافات میان مناطق كردنشین با دولت مركزی بر سر مناطق حایل و پدیده نوظهور اعلام خودمختاری از سوی برخی استان های عراقی از جمله مشكلاتی است كه بسیاری را نسبت به آینده عراق نگران كرده است.

با این وجود به نظر می رسد خروج نظامی آمریكا از عراق، دولت این كشور را در مسیر جدیدی قرار داده است كه با وجود مشكلات در زمینه های سیاسی، دولت-ملت سازی و در بعد چگونگی تعامل و مشاركت سیاسی در این كشور و كنترل اوضاع در مناطق مختلف اما به قابلیت ها و ظرفیت هایی دست یافته است كه می تواند شرایط عراق در دوران پس از خروج را بهبود بخشد. به ویژه كه در عراق و در میان مردم و برخی گروه ها این اعتقاد هست كه خروج آمریكا از عراق نقطه عطفی است كه می تواند عراق را بسامان كند و شرایط را به سمت عراقی كردن امور حركت دهد. بر این اساس خروج نظامی آمریكا از عراق، یك نقطه قوتی است كه عراق را به حاكمیت ملی بر می گرداند و باعث تقویت ستون های استقلال سیاسی و حاكمیت ملی عراق می شود.

البته بی تردید عراق جدید مشكلات و تهدیدهایی را در پیش روی خود خواهد داشت. اما این كشور توانایی های بالقوه بسیاری دارد كه می تواند به گذر از مشكلات و چالش های پیش رویش كمك شایانی كند. اگر عراقی ها بتوانند اختلافات خود را با پایبندی به قانون و روش های مسالمت آمیز و با در نظر گرفتن تكثر قومی در این كشور، حل و فصل كنند، می تواند یك موفقیت تاریخی در تجربه دموكراتیك آنها باشد.

تحقیق**9930**1358